Przyczyny zaburzeń lękowych
Zauważyłeś na pewno, że różnimy się miedzy sobą natężeniem odczuwania lęku w różnych sytuacjach. Np. niektórzy tak bardzo boją się pająków, że nie mogą znieść jeśli stworzenie to przebywa w jednym pomieszczeniu z nim. Jest grupa osób, której to nie przeszkadza. Są też ludzie, którzy szczycą się brakiem lęku przed pająkami i nawet obiektywnie groźne gatunki są w stanie dotykać, głaskać.
Od czego to zależy, że tak różnie reagujemy?
W modalności poznawczo-behawioralnej zwracamy uwagę na to, że bodźcom, które do nas docierają (czyli sytuacjom, które nas spotykają) nadajemy różne znaczenia. Znaczenia jakie nadajemy zależy od: odporności naszego układu nerwowego, indywidualnej wrażliwości, wcześniejszych doświadczeń życiowych, wyobrażeń i fantazji dotyczących danego zjawiska, aktualnie doświadczanych trudności. Podczas sesji terapeutycznych mamy cel polegający na uchwyceniu automatycznych myśli, które mają na nas destrukcyjny wpływ.
W nurcie psychodynamicznym zakłada się, że zaburzenia lękowe (ale także inne problemy psychiczne) zdeterminowane są przez bolesne doświadczenia z przeszłości. W podejściu tym dąży się do przywrócenia równowagi pomiędzy siłami rządzącymi osobowością, odkrycia nieświadomych pragnień, konfliktów, potrzeb, zapomnianych traum z dzieciństwa.
W terapii schematu zaburzenia lękowe są wynikiem utrwalonych w dzieciństwie lub we wcześniejszych latach życia tendencji i schematów, które w toku życia się aktywizują. W procesie terapeutycznym zmierzamy do ich odkrycia, zrozumienia i modyfikacji.
Reasumując przyczyny zaburzeń lękowych są bardzo różnorodne, niemniej jednak możemy następująco pogrupować:
– doświadczenia z dzieciństwa – czasami trudne sytuacje pozostawiają bolesne ślady w naszej psychice, które niekorzystnie wpływają na nasze funkcjonowanie
-doświadczenia życiowe- mam na myśli nie tylko trudne doświadczenia życiowe, ale i te pozytywne np. zmiana pracy na lepszą, zmiana mieszkania na większe, które powodują długotrwały wzrost napięcia
-doświadczenia traumatyczne
-problemy ze zdrowiem fizycznym- niektóre choroby (np. astma, cukrzyca) mogą skutkować wzrostem poziomu lęku
– skłonności osobowościowe- niektóre cechy osobowości np. nadmierny perfekcjonizm, brak umiejętności przyjmowania porażki, niskie poczucie własnej wartości indukują powstanie zaburzeń lękowych
– genetyka- badania naukowe wskazują, że dziedziczymy predyspozycje do pojawienia zaburzeń lękowych (związane jest to z reaktywnością układu nerwowego).
Podstawowe rodzaje zaburzeń lękowych
Zaburzenia lękowe uogólnione to stany przewlekłe (długotrwałe), utrzymujące się kilka miesięcy, a nawet lat o niejasnym, nieokreślonym początku. Charakteryzują się „wolno płynącym” napięciem, które nie jest wywołane żadną stresującą sytuacją zewnętrzną. Osoby z tym zaburzeniem często sprawiają wrażenie rozdrażnionych i jednocześnie zatroskanych czy martwiących się. Nieustająco mają poczucie bliżej nieokreślonego zagrożenia i w związku z tym odczuciem stale spodziewają się, że spotka ich lub ich najbliższych jakieś zło lub nieszczęście czy porażka. Osoby te unikają kontaktów z innymi, rezygnują z aktywności zawodowej i w ten sposób wtórnie stwarzają zagrożenia, które nasilają lęk. Łącznie z zaburzeniami lękowymi uogólnionymi mogą występować trudności ze snem tj.: kłopot z zaśnięciem, wybudzanie się, bezsenność.
Zaburzenia lękowe z lękiem napadowym czasami nazywane atakami paniki lub lękiem panicznym. Pojawia się niespodziewanie i bardzo szybko narasta do stanu przerażenia. Jest to uczucie ostrego lęku, które jest obezwładniające, pozbawiające kontroli i wpływu. Często łączy się z odczuciem zagrożenia utraty życia lub zdrowia psychicznego. Osoby mają przekonanie, że mają zawał, wylew lub tracą zmysły. Towarzyszy im brak tchu, zawroty głowy, bóle w klatce piersiowej, drżenia ciała, zamęt w myślach. W okresie pomiędzy atakami występuje wzrost napięcia wywołany oczekiwaniem, przewidywaniem kolejnego napadu lękowego.
Fobie są to zaburzenia lękowe, w których lęk wywoływany jest przede wszystkim przez sytuacje i określone przedmioty obiektywnie niezagrażające. Cechą charakterystyczną fobii jest nieproporcjonalność reakcji lękowej do występującego bodźca. Efektem fobii jest unikanie przez osobę sytuacji, w których narażona byłaby na kontakt z budzącym lęk czynnikiem. Często u osoby cierpiącej z powodu fobii sama myśl o znalezieniu się w sytuacji wyzwalającej fobię lub wyobrażenie sobie jej powoduje wystąpienie silnej reakcji lękowej.
Fobie może podzielić na:
-fobie społeczne- na pewno znasz ten termin, bo jest to najbardziej powszechna forma fobii. Osoba cierpiąca na fobię społeczną odczuwa lęk, zażenowanie w relacjach społecznych i dlatego ich unika. Wśród dzieci i młodzieży najbardziej powszechnym rodzajem fobii społecznej jest fobia szkolna. Temat fobii społecznych znajdzie u nas oddzielne opracowanie, ponieważ jest to temat obszerny.
-fobie specyficzne charakteryzują się występowaniem reakcji lękowej przed określonymi sytuacjami i miejscami:
-fobie sytuacyjne takie jak: przed mostami (gephyrofobia), samolotami, przed podróżą (dromofobia), lęk wysokości (akrofobia), lęk przed zamkniętymi przestrzeniami (klaustrofobia)
-fobie dotyczące sytuacji naturalnych- np. przed brudem (mysofobia)
-fobie przed niektórymi zwierzętami; to na przykład lęk przed pająkami (arachnofobie), lęk przed psami (kynofobie), itp.
-fobie związane z krwią, czyli przed skaleczeniem (aichmofobia), zastrzykiem, szczepionką.
Co ciekawe, rzadko kiedy fobie występują w sposób izolowany. Zazwyczaj występują z innymi zaburzeniami czy trudnościami. Na ogół wszystkie fobie współwystępują z reakcjami depresyjnymi. Ponad to badania wskazują, że np. klaustrofobia łączy się czasem z trudnościami w podejmowaniu decyzji i kontaktami z innymi. Agorafobia dotyczy zazwyczaj osób z problemem zależności od innych.
Zespół stresu pourazowego – (inaczej PTSD, czyli Post-Traumatic-Stress-Disorder) zalicza się do zaburzeń lękowychpowstałych po zdarzeniu traumatycznym. Różnimy się między sobą wrażliwością i dlatego taka reakcja niektórych się pojawi, u innych nie. Może wystąpić po wypadku samochodowym, katastrofie lotniczej, chorobie nowotworowej, ale i doświadczeniu przemocy. Przeżywaniu doświadczenia traumatycznego towarzyszy: intensywny lęk, bezradność. Podczas rozpoznawania zespołu stresu pourazowego zwracamy uwagę na występowanie: natrętnych, przynoszących cierpienie wspomnień, silnych emocji ( u dzieci te wspomnienia mogą wracać w zabawach, u dorosłych w snach i koszmarach), zachowań lub odczuć, jak gdyby zdarzenie traumatyczne znowu miało miejsce, intensywnego cierpienia psychicznego w połączeniu z objawami wegetatywnymi w sytuacji narażenia na bodźce symbolizujące lub przypominające zdarzenie.Ponad to PTSD towarzyszą objawy nadmiernej pobudliwości: zaburzenia snu i bezsenność, drażliwość lub wybuchy gniewu, problemy z koncentracją, nadmierna czujność, nadmierna reakcja na bodźce. Osoba z zespołem stresu pourazowego ma tendencję do unikania myśli, uczuć i rozmów dotyczących wydarzenia, a także bodźców wywołujących traumatyczne wspomnienia, ogranicza swoje zainteresowania wiążące się z urazem. Sprawia wrażenie bycia wyobcowaną i oddaloną od tego co dzieje się tu i teraz. Ma poczucie braku perspektyw na przyszłość.
Osoby z PTSD cierpią czasem tak mocno, że uniemożliwia im to funkcjonowanie w rolach zawodowych i społecznych. Z PTSD mogą współwystępować zaburzenia snu, depresja napady lękowe, wybuchy agresji, zachowania autodestrukcyjne.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne- cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest występowanie natrętnych myśli, wyobrażeń, impulsów do działania. Myśli, wyobrażenia, impulsy do działania, o których mowa pojawiają się wbrew woli pacjenta i zazwyczaj są dla niego nieprzyjemne. Mimo, że pojawiają się wbrew woli pacjenta i budzą wewnętrzny opór uznawane są za własne, pacjentowi trudno się jest im przeciwstawić.
Obok myśli i wyobrażeń występują czynności przymusowe. Są to stereotypowe zachowania, rytuały, których wykonanie ma pacjenta i jego rodzinę uchronić przed domniemanym nieszczęściem. Pacjent ma świadomość bezsensowności działania, ale niestety lęk wiążący się z niewykonaniem danej czynności jest tak wielki, że udaremnia opór. Z czasem zachowania stereotypowe i rytuały zajmują coraz większą ilość czasu i uniemożliwiają normalne życie.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne są źródłem niezmiernego cierpienia. Osoba ich doświadczająca ma myśli, wyobrażenia, impulsy, stereotypowe zachowania, których nie chce mieć, które potrafi krytycznie ocenić jako bezsensowne, ale jednocześnie z powodu ogromnego lęku nie jest się wstanie im przeciwstawić. Dodatkowo sytuacja społeczna tych osób jest bardzo trudna, ponieważ spotykają się z krytyką i nieakceptacją otoczenia, które nie potrafi zrozumieć i wyjaśnić tego zjawiska. Często się im zarzuca, że nie robią nic, żeby poprawić swoje funkcjonowanie. Po wielu rozmowach z osobami borykającymi się z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi wiem, że w ich odczuciu robią wszystko co możliwe.